Medialnie rozpoznane pozostawianie starych, schorowanych rodziców w szpitalu to nic w porównaniu z biciem, poszturchiwaniem i rodziną tylko czyhającą na spadek i rychłą śmierć seniora. Powstało narzędzie dla lekarzy, które pomoże im wychwycić przypadki przemocy wobec osób starszych. To formularz oceny ryzyka przemocy wobec starszych (FORP).
– Doznawaniu przemocy przez seniorów sprzyja brak samodzielności. Zdecydowanie częściej jej ofiarami są kobiety w wieku starczym i długowieczne, czyli 76 plus. Rzadziej przemocy doświadczają osoby w wieku podeszłym, czyli 60-75 lat. Najwyższe wskaźniki przemocy zanotowano w Siedlcach – mówi Marcin Jóźko, socjolog, analityk, konsultant, autor licznych raportów i opracowań, publicysta i redaktor z Lokalnych Badań Społecznych pracujący przy tworzeniu FORP.
Przemoc wobec starszych powoduje osłabienie ich zdrowia fizycznego (też bezpośrednie urazy) w wyniku długotrwałej traumy, w tym zaburzenia psychosomatyczne oraz zaburzenia zdrowia psychicznego. Specjaliści szacują, że starsi, wobec których stosowana jest przemoc chorują trzy razy częściej i wcześniej umierają niż ci, wobec których nadużycia nie były stosowane.
Narzędzie oraz procedura postępowania zostały przygotowane przez Fundację Projekt Starsi wraz z grupą ekspertów. Ma ono zachęcić pracowników ochrony zdrowia do większego zaangażowania w procedurę Niebieskiej Karty, której dotychczas lekarze wystawili tylko 1%. Formularz oceny ryzyka przemocy wobec starszych będzie dostępny do pobrania dla pracowników ochrony zdrowia na stronie Fundacji www.projektstarsi.pl.
Dlaczego medycy niechętnie wystawiają Niebieskie Karty? Po pierwsze, nie są w tym kierunku w żaden sposób szkoleni. Poza tym formularz jest długi, lekarz na jego wypełnienie musi poświęcić sporo czasu. A potem zostaje z tym formularzem w ręku i nie bardzo wie, co ma z nim zrobić.
Tymczasem to właśnie pracownicy ochrony zdrowia powinni odgrywać ważną rolę w rozpoznawaniu i zgłaszaniu przemocy, bo to z nimi, w szczególności z lekarzami rodzinnymi, osoby starsze mają częsty i czasami jedyny kontakt. Lekarzom rodzinnym seniorzy ufają i stosują się do ich zaleceń.
System przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Polsce jest oparty o ustawę o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, procedurę Niebieskiej Karty (NK) i zespoły interdyscyplinarne ds. przeciwdziałania przemocy. Jedną z pięciu służb, która jest uprawniona do rozpoczęcia procedury Niebieskiej Karty jest ochrona zdrowia, obok funkcjonariuszy policji, pracowników oświaty, pracowników pomocy społecznej lub przedstawicieli gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych.
W roku 2020 założono łącznie 91,3 tys. Niebieskich Kart, z czego zaledwie 1031 karty zostały wystawione przez ochronę zdrowia (wzrost o 373 karty w stosunku do roku 2019), co stanowi tylko 1,1 proc. wszystkich zakładanych kart.
– W wielu krajach na świecie funkcjonują w ochronie zdrowia formularze oceny ryzyka przemocy wobec starszych. To bardzo ważne narzędzie dla lekarza, które m.in. ułatwia diagnostykę różnicową, czyli pozwala uchwycić różnicę pomiędzy rzeczywistą chorobą somatyczną a odpowiedzią ciała na problemy psychologiczne pacjenta, w tym te związane z przemocą. Przemoc ma bardzo silny wpływ na zdrowie i somatykę pacjenta, ponieważ osoby starsze bardzo silnie reagują chorobami ciała na problemy psychiczne. Często lekarz czuje, że coś dzieje się w życiu pacjenta, co ma wpływ na jego zdrowie, ale nie ma potwierdzenia. Pacjent np. unika kontaktu wzrokowego, unika odpowiedzi na pytania o rodzinę, jest wycofany, nie przestrzega zaleceń lekarza – mówi Agnieszka Skoczylas, lekarka geriatra, ordynatorka Oddziału Geriatryczno – Internistycznego Szpitala Wolskiego im. dr Anny Gostyńskiej, ekspertka Fundacji Projekt Starsi.
Chodzi o odróżnienie urojeń prześladowczych charakterystycznych dla zespołów otępiennych. Pacjenci dotknięci nimi zgłaszają różne historie: tamci mnie trują, ci usiłują zabić, córka mnie okrada. Ważne, żeby odróżnić urojenia od faktycznych problemów. Agnieszka Skoczylas uważa, że jest to możliwe. W wypowiedziach osób dotkniętych otępieniem brak logiki, myślenie jest niespójne.
– Trzeba się dobrze przyjrzeć pacjentowi. Również pod kątem mowy ciała. Osoby w opiece społecznej otrzymują leki na choroby psychotyczne i one dobrze działają – tłumaczy Agnieszka Skoczylas.
Formularz oceny ryzyka przemocy wobec starszych będzie dostępny w formie otwartego pliku pdf na internetowej stronie Fundacji www.projektstarsi.pl. Do formularza dołączony będzie krótki film instruktażowy, jak wypełnić dokument. Planowane są również szkolenia dla pracowników ochrony zdrowia. Ponadto materiały informacyjne na temat przemocy wobec osób starszych w formie broszur i ulotek będą dostępne dla pacjentów w placówkach podstawowej opieki zdrowotnej – w poczekalniach i bezpośrednio u lekarza rodzinnego, oraz w placówkach lecznictwa zamkniętego.
FORP powstał w czasie 2-letniego projektu badawczego (2021-2022), realizowanego przez Fundację Projekt Starsi w partnerstwie z firmą badawczą Lokalne Badania Społeczne, Narodowym Instytutem Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji, Centrum Medyczno-Diagnostycznym oraz NZOZ w Łodzi.